منتظر بیماری های ویروسی جدید باشیم

به گزارش خبرگزاری مهر، مریم واعظ جلالی، گفت: برخی فکر می‌کنند تنها کسانی به علت بیماری کرونای جدید در بیمارستان‌ها بستری می‌شوند که نوع حاد ویروس را گرفته اند و خطری باقی مردم را تهدید نمی‌کند، در حالی که منبع این اخبار به مطالعه‌ای در چین بر می‌گردد که در آن محققان ۱۰۳ ویروس کویید ۱۹ را از نظر ژنتیکی بررسی و در آن چند جهش را مشخص و بر اساس این جهش‌ها ویروس را به دو دسته تقسیم کرده اند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ادامه داد: در این مطالعه قید شده است که ۷۰ درصد ویروس‌هایی که بررسی کرده اند سویه ال دارد، یعنی از آن نوعی است که می‌تواند از انسانی به انسان دیگر منتقل شود و ۳۰ درصد سویه اس دارد و از آن نوعی است که مستقیماً از منشأ حیوانی وارد بدن انسان شده است.

وی افزود: در این مطالعه خطای علمی رخ داده است زیرا علی رغم اینکه به طور انتخابی ۷۰ درصد ویروس‌های بررسی شده از نوع ال بوده است، این طور نتیجه گیری کرده اند که نوع ال که نوع خفیف‌تر است در حال شیوع و گسترش است و به همین خاطر نباید در مورد این بیماری زیاد نگران بود.

واعظ جلالی تصریح کرد: محققانی از انگلستان از سایت ژورنالی که این مقاله را منتشر کرده درخواست کرده اند که این مقاله را از دسترس خارج کند زیرا اشتباه بسیار فاحشی در آن رخ داده است.

وی توضیح داد: ویروس‌هایی که ماده ژنتیکی آنها شبیه به کروناست، توانمندی تغییر دارند زیرا می‌خواهند مانند تمام موجودات زنده در طبیعت پایدار بمانند و باید برای این پایداری خود را مطابق با طبیعت تغییر دهند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی افزود: زمانی که زندگی میزبان ویروس کویید ۱۹ یعنی خفاش تهدید شد، این ویروس مجبور شد برای ادامه بقای خود آنقدر تغییر کند تا میزبان جدیدی مانند انسان را برای ادامه حیات خود انتخاب کند.

واعظ جلالی با اشاره به تغییرات ویروس‌ها اظهار کرد: تغییرات ویروس‌ها به دو دسته تقسیم می‌شود، این تغییرات یا به نفع ویروس و یا به ضرر آن است، ویروس نمی‌تواند تصمیم بگیرد که دقیقاً یک جایگاه خاص را در خود تغییر دهد، بنابر این باید اول این تغییر را در خود ایجاد کند تا نتیجه بگیرد این تغییر چه دستاوردی دارد.

وی با بیان اینکه در این تغییرات یک مکانیسم انتخابی رخ می‌دهد، توضیح داد: یعنی ویروس‌هایی که تغییرات بهتری انجام داده اند سال‌ها در طبیعت باقی می‌مانند و ویروس‌هایی که تغییرات بدی کرده اند ممکن است نابود شوند.

این ویروس شناس با بیان اینکه از تغییرات ویروس‌ها برای تولید واکسن نیز استفاده می‌شود، گفت: برای مثال واکسن سرخجه و سرخک ویروسی است که تغییرات آن را ضعیف کرده است.

وی افزود: دسته بندی این تغییرات بر اساس یک مطالعه کوچک ۱۰۳ موردی و پیش بینی الگوی آن مکانیسم درستی نیست زیرا در حال حاضر با اطلاعات موجود چنین پیش بینی امکان پذیر نیست.

واعظ جلالی تاکید کرد: دسته بندی ویروس کویید ۱۹ به دو سویه اس و ال یعنی خفیف و ضعیف یک شایعه بی اساس است و محققان بر این باورند که ممکن است در حال حاضر مقالاتی منتشر شود که به خاطر اضطرار در شرایط فعلی بدون طی کردن مراحل داوری و اعتبار سنجی وارد فضای علمی شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تاکید کرد: اظهار نظرهایی که در مورد شیوع بیشتر نوع خفیف کویید ۱۹ انجام می‌شود از نظر مجامع علمی قابل قبول نیست.

وی تاکید کرد: در این مقاله چینی وضعیت بالینی بیمارانی که ویروس آنها مورد مطالعه قرار گرفته، بررسی نشده است و مشخص نیست که آیا فردی که دچار سویه خفیف این ویروس شده دچار علائم و بیماری خفیفی هم شده است یا خیر.

این ویروس شناس افزود: ویروس تصادفاً دچار جهش می‌شود و این جهش‌ها در طبیعت انتخاب می‌شوند و بر اساس الگوهای بیماری‌های ویروسی دیگر که همه گیر شده اند، انتظار داریم که ویروس در بدن افراد مختلف تغییر کند.

واعظ جلالی ادامه داد: ویروس قصد ندارد تمام میزبان‌های خود را از بین ببرد زیرا در این صورت در نهایت خودش هم از بین می‌رود و ما بر اساس هوشمندی که از ویروس‌ها سراغ داریم پیش بینی می‌کنیم ویروس آنقدر تغییر می‌کند تا در نهایت بتواند به یک هم زیستی مسالمت آمیز برسد.

وی اضافه کرد: این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که سابقه برخورد با این ویروس در جامعه ایجاد می‌شود و پاسخ ایمنی در بدن افراد به وجود می اید و تعداد افرادی که در جامعه با ویروس برخورد می‌کنند زیاد شده و در آن زمان همه گیری خاموش می‌شود.

واعظ جلالی با اشاره به تجربه شیوع سارس در سال ۲۰۰۳ گفت: برای مثال سارس همچنان وجود دارد اما دیگر نمی‌تواند همه گیری ایجاد کند و گزارشی از شیوع جدی آن دیده نمی‌شود.

این ویروس شناس، با بیان اینکه در حال حاضر ده‌ها کشور در جهان به این ویروس آلوده شده اند، گفت: اکنون در اوج این اپیدمی هستیم و انتظار داریم که این ویروس آنقدر تغییر پیدا کند که در نهایت نه شدت همه گیری اولیه را داشته باشد و نه از بین برود.

واعظ جلالی با بیان اینکه در سال‌های آینده هم بروز بیماری کویید ۱۹ دور از انتظار نیست، افزود: اما در آن زمان بیماری کویید ۱۹ با بیماری فعلی تفاوت خواهد داشت و محققان بر اساس اپیدمیولوژی مولکولی ویروس باید بررسی کنند که تکامل ویروس چگونه خواهد بود.

وی تاکید کرد: نمی‌توان بر اساس رفتار فعلی ویروس انتظار داشت که خود به خود حذف شود، در مقاله چینی مذکور، پیش بینی شده که ویروس خود به خود حذف می‌شود در حالی که این طور نیست و ویروس برای پایداری خود را تغییر می‌دهد.

این ویروس شناس با بیان اینکه با مداخلات انسانی مانند تولید واکسن می‌توان ویروس را حذف کرد، توضیح داد: برای مثال ویروس آبله به طور کلی ریشه کن شده است اما این اتفاق با واکسن رخ داده است.

واعظ جلالی ادامه داد: خانواده کرونا ویروس‌ها شامل گروهی از ویروس‌ها می‌شوند که توانایی ایجاد بیماری را در انسان‌ها و حیوان‌ها دارند و عامل تعدادی از سرماخوردگی‌های هرساله ما نیز تعدادی از همین کرونا ویروس‌ها هستند.

وی با بیان اینکه کرونا ویروس‌ها می‌توانند دسته‌های مختلفی از جانوران از جمله انسان‌ها را در طبیعت آلوده کنند، افزود: گروه‌های مختلفی از جانوران وحشی و اهلی در معرض آلودگی با کرونا ویروس‌ها قرار دارند.

این ویروس شناس با بیان اینکه کرونا ویروس جدید که اول به عنوان کرونا ویروس ووهان شناخته شد، بعد کویید ۲۰۱۹ نامیده شد، گفت: این ویروس هفتمین عضو از اعضای خانواده کروناست که می‌تواند انسان را آلوده کند.

واعظ جلالی افزود: در خانواده کرونا ویروس‌هایی مانند ویروس ۲۲۹E و یا OC۴۳ به عنوان ویروس‌های ایجاد کننده سرماخوردگی شناخته شدند و به تدریج با ورود ویروسی مانند سارس که عامل بیماری حاد دستگاه تنفسی است و ویروس مرس که به عنوان عامل بیماری حاد دستگاه تنفسی در خاور میانه شناخته شده، تعداد ویروس‌هایی از این خانواده که می‌توانستند انسان را آلوده کنند زیاد شد و در حال حاضر کویید ۲۰۱۹ به عنوان ویروسی که توانایی انتقال انسان به انسان را پیدا کرده وارد جامعه بشری شده است و توانسته آلودگی فراگیری را ایجاد کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ادامه داد: خانواده کرونا ویروس‌ها، ویروس‌هایی را در برمی گیرند که در زیر میکروسکوپ الکترونی در اطرافشان تاج‌هایی دیده می‌شود و ترجمه لغوی این تاج‌ها کرونا نامیده می‌شود.

وی با بیان اینکه سایز این ویروس‌ها بزرگ است، توضیح داد: این ویروس‌ها علاوه بر سایز بزرگ، ظرفیت ژنتیکی بالایی دارند و امیدهای زیادی وجود دارد که بتوانیم در کرونا ویروس‌ها دست ورزی های ژنتیکی انجام دهیم تا بتوانیم از آنها برای درمان به عنوان حامل‌های دارو استفاده کنیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی افزود: در ویروس شناسی برای قرار دادن ویروس‌ها در یک خانواده معیارهایی مانند نوع بیماری‌های ایجاد شده، راه انتقال، شکل ویروس و شباهت در پاسخ ایمنی وجود دارد و یکی از راه‌های بسیار مناسب برای قرار دادن ویروس‌ها در یک خانواده تقسیم بندی بر اساس ژنتیک است و ویروس‌هایی که از نظر ژنتیکی تا حد مشخصی به یکدیگر شباهت دارند در یک خانواده قرار می‌گیرند.

واعظ درباره اینکه کویید ۱۹ با کدام یک از ویروس‌ها نیای مشترک دارد، توضیح داد: در این خانواده ویروسی مانند سارس وجود دارد که توانسته عامل عفونت حاد دستگاه تنفسی باشد و در افراد با سن بالا ریسک مرگ ۵۰ درصدی را ایجاد کرده است، بنا بر این کویید ۱۹ از نظر علائم بیشترین شباهت را با سارس داشته است.

این ویروس شناس با اشاره به وجود آمادگی ذهنی برای رویارویی با کویید ۱۹ در پی شیوع سارس و مرس در سالهای گذشته، تصریح کرد: مقایسه این ویروس کرونای جدید با سارس نشان می‌دهد که این دو ویروس حدوداً ۸۰ درصد به یکدیگر شباهت دارند و شباهت اینها با ویروس‌هایی که از حیوانات جدا می‌شوند نیز بسیار زیاد است، یعنی این ویروس جدید از نظر ژنتیکی هم به سارس شباهت دارد و هم به ویروسی که از خفاش جدا شده است.

وی درباره مخزن و میزبان این ویروس توضیح داد: این ویروس در آغاز در استان ووهان چین و بازار ماهی فروش‌ها گزارش شد و در این بازار افرادی تردد می‌کردند که مبتلا به ذات الریه شده و هیچ علت مشخصی برای ذات الریه آنها به دست نیامده بود و ویژگی مشترک تمام این افراد از نظرمدل زندگی، تردد در آن بازار بود.

وی ادامه داد: به نظر می‌رسد که این ویروس اولین بار توانسته است با جهش ژنتیکی از میزبانی که در طبیعت داشته و احتمالاً این میزبان خفاش و یا مورچه خوار فلس دار بوده است، در بدن انسان تکثیر پیدا کند و آلودگی ایجاد کند.

این ویروس شناس با بیان اینکه این ویروس علاوه بر ورود به بدن انسان، توانسته در بدن انسان‌ها زندگی و عفونت ایجاد کند، درباره ساختار این ویروس از نظر ماندگاری در محیط توضیح داد: تا کنون تحقیقات خیلی کمی در مورد کویید ۱۹ انجام شده است اما سابقه تحقیقات روی سارس و مرس وجود دارد بنابر این پاسخ به این سوال مبنی بر مطالعاتی است که روی پایداری ویروس سارس و مرس بر روی سطوح مختلف انجام شده است.

وی با بیان اینکه ویروس‌ها خارج از سلول زنده توانایی تکثیر ندارند و تنها هنری که برای پایداری می‌توانند از خود نشان دهند حفظ شکل و قیافه اصلی آن هاست، ادامه داد: علت توانمندی ویروس برای باقی ماندن بر سطوح این است که ویروس در سطح خود ملکول هایی مانند یک کلید دارد و بر سطح سلول‌های بدن ما که قرار است ویروس در آنها تکثیر پیدا کند ملکول هایی شبیه به کلید وجود دارد و اگر اتصال قفل و کلید اتفاق بیفتد ویروس می‌تواند در سلول تکثیر پیدا کند و رطوبت و سرما باعث می‌شود که ویروس شکل اصلی خود را در محیط حفظ کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی افزود: در گرما شکل این کلید عوض می‌شود و اگر مدت زیادی خارج ازسلول باقی بماند به علت تغییر شکل توانایی حیات در سلول زنده را از دست می‌دهد و ویروس‌ها نمی‌توانند همیشه پایدار باقی بمانند و برای پایداری احتیاج دارند که در محیط مناسب قرار بگیرند زیرا در غیر این صورت بعد از مدتی غیرفعال می‌شوند.

واعظ جلالی با بیان اینکه برای غیرفعال کردن ویروس نباید به دنبال روش خاصی گشت، گفت: می‌توان با پختن یک ماده غذایی آلوده و یا جوشاندن آب آلوده به ویروس، ویروس را غیرفعال کرد زیرا پروتئین سطح ویروس غیرفعال شده و کلید خود را از دست می‌دهد.

این ویروس شناس ادامه داد: پایداری ویروس‌ها بر روی سطوح از چند ساعت تا چند روز است و بر اساس ویژگی‌های غشایی خود میزان پایداری آنها متفاوت است.

وی با بیان اینکه ویروس‌هایی که پوشش دارند از جمله هپاتیت نوع بی، سی، اچ آی وی، کرونا ویروس و عامل تبخال، نسبت به شرایط محیطی حساس ترند، افزود: از آنجایی که پوشش این ویروس‌ها از نوع چربی است حلال چربی می‌تواند آنها را غیرفعال کند و استفاده از حلال های چربی مانند صابون می‌تواند کلید را از ویروس بگیرد.

واعظ جلالی ادامه داد: تحقیقات نشان داده این ویروس‌ها به علت پوشش در محیط پایداری ندارند و این نوع ویروس‌های پوشش دار تنها از چند ساعت تا پنج روز می‌توانند شکل اصلی خود را در محیط حفظ کنند.

وی افزود: تحقیقات در مورد پایداری ویروس‌ها بر روی سطوح مختلف نشان داده است که کرونا ویروس‌ها بر روی کاغذ حدود چهار ساعت زنده می‌مانند زیرا کاغذ رطوبت را می‌گیرد و ویروس را غیر فعال می‌کند.

واعظ جلالی با بیان اینکه این نوع ویروس بر روی دستکش جراحی نیز بعد از چند ساعت غیر فعال می‌شود یادآور شد: اما ویروس کرونا بر روی سطح فلز پایداری بیشتری دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، با بیان اینکه فلزاتی مانند نقره تنها در صورتی می‌توانند ویروس را جذب کنند که فعال باشند تا یون‌های آنان ویروس را جذب کند، تصریح کرد: نقره‌ای که در ساختار ظرف و سطوح استفاده شده است چنین خاصیتی ندارد و تنها نقره‌ای چنین خاصیتی دارد که در محیط آزمایشگاهی با آن کار انجام می‌شود.

وی با بیان اینکه ویروس بر روی سطح فلزی می‌تواند تا پنج روز زنده بماند گفت: تحقیقات خیلی زیادی در مورد پایداری ویروس کرونا بر روی پارچه انجام نشده است اما بر روی پلاستیک می‌تواند تا چند روز باقی بماند و بنابر این لازم است برای جلوگیری از ابتلاء به ویروس در مورد پارچه هم احتیاط شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، وجود ویروس‌های نوپدید را یکی از معضلات قرن فعلی عنوان کرد و گفت: با توجه به اینکه ۷۰ درصد ویروس‌های نوپدید منشأ حیوانی دارند، باید به این مسئله توجه کنیم که اهمیت به طبیعت بسیار ضروری است و مسئله محیط زیست نباید یک موضوع حاشیه‌ای در نظر گرفته شود.

این ویروس شناس تاکید کرد: یکی از مسائل مهم در مورد ویروس‌های نوپدید تغییر سبک زندگی انسان هاست زیرا انسان‌ها هر روز بیشتر از روز قبل در طبیعت دخالت کرده اند و اکوسیستم‌های طبیعت را به خاطر منافع دستکاری کرده و سطح تماس خود را با آنها افزایش داده اند در نتیجه ویروس‌ها که موجودات هوشمندی هستند تغییر کرده و توانسته اند میزبان‌های جدیدی برای خود پیدا کنند.

وی ادامه داد: زمانی که میزبان‌های جانوری از ویروس‌ها گرفته شوند ویروس‌ها مجبورند برای پایداری در محیط خود را تغییر دهند.

این ویروس شناس با بیان اینکه برخی از این تغییرات به ضرر ویروس و برخی از آنها به نفع ویروس است یادآور شد: به همین خاطر این ویروس کرونای جدید با جهش توانسته از خفاش و یا مورچه خوار به انسان برسد.

وی درباره درگیری حیوانات اهلی با کویید ۱۹ توضیح داد: در مورد حیوانات خانگی باید آسوده خاطر بود زیرا حیوانات خانگی معاینه پزشکی می‌شوند و وارد طبیعت نمی‌شوند اما از آنجایی که کرونا ویروس‌ها می‌توانند حیواناتی مانند اسب را نیز آلوده کنند بنابر این بهتر است که منتظر تحقیقات بیشتر بر روی این موضوع بمانیم.

وی با بیان اینکه احتمال آلودگی حیوان خانگی مانند گربه به کویید ۱۹ خیلی ضعیف است، گفت: نباید نگران آلودگی گربه به این ویروس باشیم زیرا آلودگی به این ویروس مشروط بر آن است که کویید ۱۹ در مدت زمان کوتاهی آنقدر تغییر کند که بتواند میزبان خود را تغییر داده و آن را آلوده کند که این تغییر نیازمند سال‌ها زمان است.

واعظ جلالی با اشاره به برخی مقالات علمی که در سال ۲۰۱۳ در مورد کرونا ویروس‌ها منتشر شده است توضیح داد: در این مقالات اشاره شده است که ویروسی مشابه کویید ۱۹ از خفاش جدا شده است و با توجه به خصوصیات ژنتیکی که دارد توانایی انتقال به انسان‌ها را هم دارد.

وی تاکید کرد: این مسئله موید آن است که نباید نسبت به طبیعت بی تفاوت بود زیرا زندگی همه انسان‌ها وابسته به یکدیگر است و در حال حاضر به خاطر حجم بی شمار سفرهایی که روی کره زمین انجام می‌شود اندازه زمین کوچک شده و به همین خاطر می‌توان در مدت کوتاهی ویروس‌ها را بر روی کره زمین جا به جا کرد.

وی با هشدار نسبت به احتمال جابه جایی ویروس‌هایی که در بدن بندپایان وجود دارد و می‌توانند با بارهایی که در سفرها جابه جا می‌شود از محیطی به محیط دیگر انتقال یابند، گفت: با توجه به اتفاقاتی که در دوره کنونی رخ می‌دهد با ویروس‌های نوپدید زیادی رو به رو خواهیم شد.

این ویروس شناس افزود: از سال ۲۰۰۹ تا کنون سازمان بهداشت جهانی ۶ بار نسبت به بیماری‌های ویروسی و نوپدید هشدار داده است و اپیدمی بیماری‌هایی مانند ابولا، سارس و کویید ۱۹ نشانگر حائز اهمیت بودن توجه به بیماری‌های ویروسی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با تاکید بر ضرورت توجه بیشتر به مبحث ویروس شناسی و تحقیقات در این زمینه، یادآور شد: با توجه به اینکه از سال ۲۰۰۹ تا کنون ۶ تذکر سازمان جهانی بهداشت در مورد بیماری‌های ویروسی بوده است، اگر مراکز تحقیقاتی بیشتری با تجهیزات کافی در حوزه ویروس شناسی فعالیت کرده، همکاری متخصصان این حوزه در کشور با سازمان جهانی بهداشت توسعه یافته و با توجه به توان محققان و دانشگاهیان امکانات لازم برای تشخیص ویروس‌های نوپدید فراهم شود، می‌توان با آمادگی بیشتری در برابر این بیماری‌ها اقدام کرد.